Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Leningen aan Cazas Wonen (rechtsopvolger Provides)

Ter financiering van grote woningbouwprojecten heeft de gemeente in het verleden diverse leningen verstrekt aan Cazas Wonen (eerder Provides). Voor de geldleningen zijn geen hypothecaire zekerheden verlangd door de gemeente. Het risico bestaat dat Cazas niet aan haar rente- en/of aflossingsverplichtingen kan voldoen.

Door het contract dat is gesloten met het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) kan Cazas zelfstandig leningen aantrekken onder waarborging van het WSW. De gemeente verstrekt daarom geen nieuwe leningen meer aan Cazas. Het risico ziet daarom enkel toe op oude leningen.

De Autoriteit woningcorporaties (Aw) beoordeelt jaarlijks samen met het WSW de financiële positie van Cazas. Hierbij wordt gecontroleerd of Cazas voldoet aan de eisen van kredietwaardigheid conform het reglement van deelneming Waarborgfonds. 

Daarnaast beoordelen wij jaarlijks zelf de solvabiliteit en liquiditeit aan de hand van de jaarrekening van Cazas.

Ook een nieuwe achtervang-overeenkomst met het WSW waarmee de risico’s verder beperkt worden aangezien de woningbouwcoöperaties via obligo leningen meer zekerheid moeten bieden.

In 2024 heeft Cazas aan al haar renteverplichtingen voldaan. Het risico heeft zich dus niet voorgedaan. 

Verder blijkt uit de meest recente toezichtbrief van de Aw geen aanleiding voor extra onderzoek of verscherpt toezicht. Uit onze eigen beoordeling blijkt dat de financiële positie van Cazas stabiel en op orde is. Wij schatten het risico daarom als zeer laag in.

Leges omgevingsvergunningen

Invoering van de Omgevingswet per 2024 geeft de gemeente meer regie over vergunningsplichten en kan leiden tot een afname hiervan. Dit is afhankelijk van het omgevingsplan, dat nog in ontwikkeling is. Wanneer de vergunningplicht afneemt, is het mogelijk dat ook de opbrengst uit leges zal afnemen. Het is echter niet zeker of de kosten in gelijke mate afnemen. Dit is bijvoorbeeld afhankelijk van de impact van het omgevingsplan op handhavingstaken.

Daarnaast lopen we risico op vertraging bij bouwprojecten, bijvoorbeeld door stikstof- of PFAS problematiek. Met name op grotere projecten lopen we dit risico. De kostendekkendheid is bij grote projecten meestal beter. Bovendien is een belangrijk deel van de inzet van de ODRU gegarandeerd voor een jaar. Dit zorgt ervoor dat de kosten minder snel mee bewegen.

Beide factoren zorgen voor het risico dat de opbrengsten uit leges harder kunnen dalen dan de kosten die de gemeente maakt voor vergunningen, toezicht en handhaving.

Er is capaciteit vrijgemaakt om de invoering van de Omgevingswet te implementeren. Dit is projectmatig aangepakt. Daarbij is ook de ODRU betrokken. Ook hebben we geïnvesteerd in inzicht in kosten van aanvragen, zodat we ook inzicht hebben in de kostendekkendheid en deze verhoogd kan worden.

Ontwikkelingen in aanvragen en prognoses wordt gemonitord en periodiek afgestemd met ODRU. Dit ziet toe op zowel inzet van ODRU en leges uit vergunningen. 

Het is normaal dat inkomsten uit leges fluctueren. Het risico heeft zich in 2024 dan ook voorgedaan. Een paar grote projecten zijn gerealiseerd in 2024 en een paar zijn door omstandigheden vertraagd. Hierdoor zijn de inkomsten ongeveer € 300.000 lager uitgevallen dan verwacht. 

Vooruitkijkend blijft het risico bestaan. Het risico's zich in 2024 minder heeft voorgedaan dan in eerdere jaren en we belangrijke stappen zetten in een aantal grote projecten. We hebben het risicobedrag daarom iets verlaagd.

Uitkering Participatiewet (bijstand)

Uitkeringen van de gemeente op grond van de P{articipatiewet zijn een openeinderegeling. Risico is dat de uitkeringen toenemen en/of de rijksbijdrage, die de gemeente daarvoor ontvangt, afneemt of onvoldoende is om de lasten te dekken. Dit komt doordat de rijksbijdrage (deels) gebaseerd is op het aantal bijstandsgerechtigden twee jaar terug. Ook draagt de gemeente een belangrijk deel van het risico wanneer het  niet lukt om mensen aan een betaalde baan te helpen. Indien het aantal bijstandsgerechtigden toeneemt of hoger ligt ten opzichte van landelijk, heeft de gemeente een tekort. Bij een groot verschil (>7,5%) kan een beroep worden gedaan op de vangnetregeling. Dit beperkt het risico.

De gemeenschappelijke regeling Werk en Inkomen Lekstroom en het Lokaal werkteam helpen inwoners met het vinden van werk. Hiermee wordt zoveel mogelijk de instroom beheerst en de uitstroom bevorderd. 

Daarnaast werken wij samen met andere Lekstroomgemeenten aan het verder ontwikkelen van onze sociale infrastructuur. Het doel hiervan is de participatie te vergroten. Resultaten uit dit project worden in de toekomst verwacht.

De ontwikkeling van de rijksbijdrage wordt gevolgd via de circulaires. 

De rijksbijdrage wordt periodiek bijgesteld aan de landelijke ontwikkelingen. Het is gebruikelijk dat dit schommelt.

In 2024 zien we dat IJsselstein relatief veel bijstandsgerechtigden heeft ten opzichte van benchmarkgemeenten. Dat maakt ons een nadeelgemeente. Het risico heeft zich dus voorgedaan. Voor 2024 doen we ook een beroep op de vangnetuitkering.

Het bruto risicobedrag is gebaseerd op het bedrag van de rijksbijdrage in 2024. De kans is gebaseerd op het percentage (7,5%) waarboven, onder voorwaarden, van de vangnetregeling gebruik kan worden gemaakt.

Jeugdhulp

De uitvoering van de Jeugdwet is een openeinderegeling. Dat houdt in dat eventuele overschrijdingen of onderschrijdingen voor rekening en risico van de gemeente zijn. Wanneer het budget dat wij begroten op raakt, kunnen wij niet stoppen met het verlenen van jeugdhulp wanneer inwoners hier recht op hebben. Hierdoor lopen wij het risico dat de kosten hoger zijn dan begroot. Het risico ziet voornamelijk toe op specialistische jeugdzorg en verblijfsvormen, omdat hier sprake kan zijn van zeer dure zorgtrajecten.

In 2024 hebben wij ingezet op betere inzichten in onze uitgaven en sturingsmogelijkheden. Dit hebben wij gedaan in het kader van het Project Jeugd dat eind 2024 door de gemeenteraad is goedgekeurd. Onderdeel hiervan is dat wij lichtere hulpvragen vaker in het voorveld opvangen. Daarnaast hebben we onze verordening beter afgebakend op basis van de Jeugdwet. We zien hiervan de eerste resultaten 2024 maar verwachten de resultaten vooral te zien vanaf 2025

We hebben de eerste resultaten van onze beheersmaatregelen in 2024 gezien. Toch heeft het risico zich in 2024 voorgedaan. Zoals verwacht met name bij specialistische jeugdzorg en verblijfsvormen. De overschrijding van onze budgetten bedraagt ongeveer 8%.

 We baseren het risico op de begroting 2025 voor Jeugdhulp. Het risico is gebaseerd op de overschrijdingen van de afgelopen jaren. We verwachten de overschrijding de komende jaren terug te dringen met het Project Jeugd. Omdat deze resultaten nog moeten blijken, houden we het risico ongewijzigd.

Maatschappelijke ondersteuning 

De uitvoering van de Wmo is een openeinderegeling.  Dat houdt in dat eventuele overschrijdingen of onderschrijdingen voor rekening en risico van de gemeente zijn. Wanneer het budget dat wij begroten op raakt, kunnen wij niet stoppen met het verlenen van maatschappelijke ondersteuning wanneer inwoners hier recht op hebben. Hierdoor lopen wij het risico dat de kosten hoger zijn dan begroot.

Ook op het gebied van Wmo wordt ingezet op gezamenlijke inkoop, integrale aanpak en standaardisatie van processen. Dit gebeurt i.s.m. de RBL. Ook zetten wij in op verschillende pilots waarmee we proberen het beroep op de Wmo te beperken.

Dit risico heeft zich in 2024 niet voorgedaan. Binnen de Wmo zijn onze maatregelen voor kostenbeheersing effectief gebleken. De totale uitgaven blijven binnen begroting.

Vooruitkijkend blijft het risico in beperkte bestaan. Het risico is beperkt omdat kostenbeheersing effectief blijkt en de uitgaven al een aantal jaren binnen begroting blijft. Daarnaast wordt het risico verder beperkt door langjarige contracten, relatief weinig zeer dure Wmo-trajecten, en de hogere indexering die het Rijk via het Gemeentefonds beschikbaar heeft gesteld.

Overige verstrekte leningen

Uit hoofde van de publieke taak heeft de gemeente de afgelopen jaren leningen verstrekt of staat de gemeente garant voor leningen. Het risico van deze leningen is dat de vereniging of stichting die de lening heeft ontvangen niet aan zijn rente- en/of aflossingsverplichting kan voldoen.

Het beleid is erop gericht de bestaande portefeuille af te bouwen door geen nieuwe leningen te verstrekken. 

Voor garantstellingen op het gebied van sport geldt dat deze alleen worden afgegeven als ook Stichting Waarborgfonds Sport garant staat. Het waarborgfonds beoordeelt periodiek de financiële positie van de betreffende instellingen. 

Het risicobedrag is gebaseerd op het totaal aan uitstaande leningen (zie ook toelichting jaarrekening). In 2024 is aan alle rente- en aflossingsverplichtingen voldaan. Het risico heeft zich dan ook niet voorgedaan. 

Gegarandeerde geldlening

De gemeente heeft garanties verstrekt vanuit haar publieke functie. Hieronder zijn de bedragen en risico's per beleidsveld weergegeven.

Het risico bestaat dat de wederpartij niet aan haar verplichtingen kan voldoen en de gemeente deze (deels) dient over te nemen.

Volkshuisvesting (Cazas)

Welzijn (zorginstellingen) 

In ons Treasurystatuut zijn een aantal voorwaarden opgenomen op basis waarvan we garanties mogen verstrekken. Deze voorwaarden verkleinen ons risico. 

Verder gelden voor de garanties aan Cazas dezelfde beheersmaatregelen als voor de leningen aan Cazas (zie bovenstaand). Ook voor de garanties aan zorginstellingen beoordelen wij jaarlijks de liquiditeit en solvabiliteit van de instellingen.

Geen van de garanties is in 2024 ingeroepen. Het risico heeft zich dus niet voorgedaan.

Het risico ten aanzien van Cazas wordt -  conform de verstrekte lening - als zeer klein ingeschat. Dit risico is onveranderd. 

Het risico ten aanzien van zorginstellingen is groter omdat de financiële positie minder sterk is en er minder activa tegenover de schulden van de zorginstellingen staan. Tevens staat de exploitatie van de instellingen de laatste jaren meer onder druk. De solvabiliteit en liquiditeit van de instellingen is echter wel stabiel en blijft voldoende om aan de verplichtingen te voldoen. Het risico blijft daarom gelijk aan vorig jaar.

1

15

45.000.000

9.400.000

450.000

1.400.000

Gemeenschappelijke regelingen

Het risico bestaat dat de gemeente haar bijdrage aan een gemeenschappelijke regeling (GR) dient te verhogen wanneer deze geconfronteerd worden met financiële tegenvallers. Dit risico doet zich met name voor wanneer een GR geen eigen reserves of weerstandsvermogen aanhoudt. Door deelname verplicht de gemeente zich om naar evenredigheid bij te dragen in de kosten. Zie ook de paragraaf verbonden partijen waar actuele informatie wordt gegeven omtrent de financiële positie per GR.

Het beheersen van risico's omtrent gemeenschappelijke regelingen en andere verbonden partijen is een continue aandachtspunt voor de gemeente. Risicobeheersing van de gemeente omvat onder meer de bestuurlijke afvaardiging (in een gemeenschappelijke regeling), de monitoring door regievoerder en control op beleids- en financiële prestaties, en het beoordelen van begrotingen, jaarrekening en andere P&C documenten. 

Waar relevant dienen we zienswijzen in op P&C stukken en werken we samen met andere deelnemende gemeenten.

Het risicobedrag is gebaseerd op bijdragen aan de bestaande verbonden partijen. 

Deze schatting is gebaseerd op ervaringen in recente jaren van afwijkingen tussen begroting en realisatie van de betreffende regeling. 

Het risico heeft zich deels voorgedaan in 2024. Zie onderstaande tabel. Op basis van de realisatie is het risico herijkt

19.098.000

1.174.000

Nieuwe risico's 2025 en verder

Cao-onderhandelingen

Op het moment van schrijven lopen er onderhandelingen tussen de VNG en vakbonden over een nieuwe cao voor personeel van gemeenten. De vakbonden stellen een looneis die fors hoger ligt (6%) dan waar wij onze begroting mee hebben geïndexeerd. De prijscompensatie die wij via het gemeentefonds krijgen staat los van het cao-resultaat. Dit vormt dus een financieel risico voor de gemeente.

We hebben op dit punt geen beheersmaatregelen. We moeten afwachten wat er uit de onderhandelingen komt en hebben hier geen significante invloed op.

Het risico heeft zich niet voorgedaan in 2024 omdat er voor 2024 geen onzekerheid bestond. Het risico ziet wel toe op de begroting 2025 en verder. We schatten het risico op het verschil tussen de looneis en ons indexatie percentage. We verwachten dat de werkelijke uitkomst hier ergens tussenin zal liggen.

50

400.000

200.000

Prijsindexaties

Binnen de BBP systematiek van het gemeentefonds worden wij gecompenseerd voor prijsinflatie op basis van het verwachte inflatiepercentage. Dit wordt bij de septembercirculaire bepaald voor het opvolgende jaar. De laatste jaren valt dit doorgaans hoger uit, vaak met minimaal 1 procentpunt. Dit vormt een financieel risico voor onze prijsgevoelige budgetten.

Het risico beheersen we waar mogelijk door doelmatig in te kopen. Ook indexeren we onze eigen budgetten in principe met hetzelfde percentage als in de septembercirculaire. Dit beperkt het risico deels. Echter blijft het risico bestaan waar sprake is van wettelijke verplichte of noodzakelijke taken.

Het risico is nieuw opgenomen in deze jaarstukken omdat er steeds vaker een verschil is tussen de indexering die wij krijgen via het gemeentefonds en de inflatie waar wij mee geconfronteerd worden. Het risico heeft zich in 2024 dan ook deels voorgedaan. We zien dit met name in de kosten sociaal domein, beheer van infrastructuur en de openbare ruimte, en bijdragen aan gemeenschappelijke regelingen. 

Voor het sociaal domein en de gemeenschappelijke regelingen zit dit risico al verwerkt in de voorgaande risico's. Wij schatten het risico in o.b.v. 2 procentpunt van onze overige prijsgevoelige budgetten met een hoge kans dat het risico zich voordoet

50

500.000

250.000

Uitkering gemeentefonds

De algemene uitkering uit het gemeentefonds is gebaseerd op een groot aantal maatstaven. De meeste van deze maatstaven wijzigen nauwelijks van het ene op het andere jaar of hebben een lage weging. Enkel op het totaal aantal inwoners en het aantal jeugdigen zien we een significant risico omdat deze maatstaven zwaar wegen en wij hierop achterblijven bij de landelijke ontwikkeling. 

Doordat de inkomsten in de begroting worden geraamd op basis van de maatstaven op dat moment, bestaat er een risico dat de uitkering tegenvalt als de maatstaven lager blijken te liggen.

Bij iedere circulaire verwerken we mutaties in de algemene uitkering direct. Hierdoor hebben we meteen actueel juist beeld. Dit voorkomt echter niet dat we met tegenvallers in de algemene uitkering worden geconfronteerd. Op dit moment werken we aan een methode om de belangrijkste maatstaven te kunnen voorspellen waardoor we in de begroting al een scherpere prognose kunnen geven. Hiermee voorkomen we latere tegenvallers zoveel mogelijk.

Omdat het risico gezien de demografische ontwikkeling van IJsselstein pas recent in significantie mate speelt, hebben we het risico nieuw opgenomen. In 2024 hadden we met de meicirculaire een fors nadeel op de accres ontwikkeling. Het risico heeft hiermee te maken, al zijn er ook factoren die hierbij een rol spelen.  

We schatten het risico op maximaal 1% van de algemene uitkering, met een hoge kans dat het zich in enige mate voordoet

50

650.000

325.000

Totaal benodigde weerstandscapaciteit

5.863.000

Leningen Cazas

Overige verstrekte leningen

Gegarandeerde leningen Cazas

Gegarandeerde leningen zorginstellingen

113

126

450                     

1.400                   

2.089

113

126

450                  

1.400              

2.089

113

126

504                         

2.158                   

2.901

113

121

424                   

1.677               

2.335

Uitkeringen participatiewet

Jeugdzorg en WMO

675

900

1.575

750

800

1.550

607

1.067

1.674

426

768

1.194

Niet in exploitatie genomen gronden 

Bouwgronden in exploitatie

P.M.

1.174

 1.174

1.163              

1.163

998                   

998

1.026               

1.026

Leges omgevingsvergunningen

Algemene uitkering

CAO en prijsindexaties

250                                  

325                      

450

1.025

300                  

585**                           

0

885         

300                       

P.M.                       

0

300

450                   

P.M.                     

0

450